روستاي تاريخي "توت" در شهرستان اردكان که سکنه آن در طول سال از 30 نفر نیز فراتر نمیرود، به یک باره در مدت چهار روز آخر ماه صفر، جمیعتی بالغ بر 100 هزار نفر را در دل خود جای میدهد.
عزاداری بر مصائب اهل بیت(ع) به ويژه سید و سرور شهیدان حضرت امام حسین(ع) در اواسط ماه صفر اوج میگیرد و سفره حزن و عزا در آخرین روزهای این ماه با گرامیداشت سالروز رحلت پیامبر صلح و دوستی حضرت محمد مصطفی(ص) و سبط اکبرش حضرت امام حسن مجتبی(ع) و غریب خراسانش حضرت امام رضا (ع) کم‌‌کم برچیده میشود.
ذکر مصیبت و برپایی مراسم ویژه عزاداری به این مناسبتها در جای جای ایران اسلامی از حال و هوای خاصی برخوردار است اما در روستایی دور افتاده از توابع بخش خرانق در شهرستان اردکان استان یزد، آیین سنتی "شبیهخوانی" یا همان مراسم تعزیه با استقبال پرشور مردمان این سرزمین و دیگر شهرهای کشور مواجه میشود.
روستای توت در فاصله 60 کیلومتری شهر اردکان واقع شده که به واسطه یک باور مذهبی سالهاست که در آخرین روزهای ماه صفر میزبان خیل عظیمی از مردم عزادار از سرتاسر استان یزد و دیگر شهرهای کشور است.
مورخین معتقد هستند که قدمت تاریخی این روستا به پیش از اسلام باز میگردد ولي قدمت آیینی این روستا را مي‌توان به زمانی قریب به 300 سال پیش تخمین زد.
آیین تعزیهخوانی و مراسم سنتی روستای توت که سالیانه جمعیت زیادی را به این روستای دورافتاده میکشاند، بدین صورت است که همزمان با بیست و هفتمین روز از ماه صفر که مصادف با شب شهادت حضرت محمد(ص) و امام حسن مجتبی (ع) است، آغاز و تا روز سي‌ام صفر که مصادف با روز شهادت امام رضا (ع) است، ادامه دارد.
"محسن میرجانی ارجنان" رئیس پایگاه پژوهشی شهرستان اردکان در گفت‌وگو با خبرنگار ايسنا – منطقه يزد در مورد آیین سنتی تعزیهخوانی روستای توت، گفت: این مراسم در سال 1389 به شماره ثبت 53 جزء آثار فرهنگی و میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.
وي در ادامه نيز از مسئولان خواست تا توجه بیشتری نسبت به نحوه برگزاری این مراسم داشته باشند و با برنامهریزی مناسب سعی در هدفمند کردن حضور پرشور مردم این شهرستان و دیگر شهرهای کشور در این روستا داشته باشند.
"نادر پيري اردكاني" دبیر انجمن میراث کهن اردکان" هم در گفت‌وگو با خبرنگار ايسنا – منطقه يزد، راجع به آیین سنتی تعزیه و پیشینه تاریخی این مراسم در اين روستاي تاريخي اظهار كرد: مستندترین سندی که در خصوص برگزاری اولین مراسم تاریخی "تعزیه خوانی" یا شاید اولین عزاداری در این روستا وجود دارد به وقفنامهای مربوط به سال 1126 هجری قمری بازميگردد که به روی يك دیگ مسی کندهکاری شده و هماکنون در روستای انجیرآوند از دیگر روستاهای توابع بخش خرانق در نزدیکی روستاي توت نگهداری میشود.
وي افزود: البته نباید فراموش کرد که موقوفه هایی دیگری نیز در همين رابطه وجود دارد، که به دوران قاجار باز میگردد ولي كهن‌ترين سند موجود در حال حاضر همين مورد ذكر شده است.
پیری اردکانی با اشاره به برخي اسطورههایي كه در مورد چگونگی شكل‌گيري آيين سنتي روستاي توت وجود دارد، تصريح كرد: تاكنون هیچ یک از مورخان نسبت به صحت یا اسطوره بودن رواياتي كه در اين باره وجود دارد، سندي را ارائه نكرده‌اند و لذا معتقدم كه رواياتي كه در مورد اين روستا وجود دارد نيز مي‌تواند مشابه موضوعات ديگري باشد كه در مقاطعی مقدس و مورد احترام بود و در گذر زمان جایگاهی ویژه پیدا کرده است هرچند كه امروزه به باوري مثبت براي عزاداران اين روستا در آمده است.
این پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی در ادامه با اشاره به اين كه بررسي تاریخ منطقه و آيینهای شهرستان نشان مي‌دهد كه در دوران پهلوي اول و مقطع زمانی کشف حجاب، توجه بیشتری به روستای توت شده است، اظهار كرد: به نظر میآيد که در آن دوران به دليل ممنوعيت تعزیه‌خواني در شهر اردکان، بسياري از مردم براي انجام عزاداري سالار شهيدان كربلا(ع) به روستای توت پناه مي‌آورده‌اند.
پيري اردكاني خاطرنشان كرد: البته نباید فراموش کرد که توجه مردم به آيينهاي سنتي عزاداري در اين روستا در سالهاي اخير به مراتب رونق بیشتري گرفته و با توجه به شناخت بيشتر مردم در مورد اين روستا و آيينهاي اين ايام، استقبال بیشتری از آن را شاهد هستيم.
توجه مردم منطقه به ویژه اهالی شهرستان اردکان به گونهای است که در مسیر 60 کیلومتری اردکان تا این روستا موکبها و استراحتگاههایی برای پذیرایی عزاداران و شرکتکنندگان در این مراسم سنتی برپا میکنند كه تعداد اين ایستگاههاي صلواتی در سال گذشته به هشت مورد رسید.
علاوه بر اجرای آیین تعزیهخوانی در حسینیه بزرگ این روستا که از سوی تعزیهخوانان مطرح کشور برگزار میشود، میتوان به مراسم عزاداری در دو مکان "عباسیه" و "حسینیه حضرت ابوالفضل (ع)" و مراسمهاي مختلف سخنرانی در جای جای این روستای کوچک اشاره کرد.
برپایی نمایشگاه کتاب و غرفههای فرهنگی از دیگر برنامههایی است که از سوی بخشداری خرانق و اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان اردکان براي اين ايام در دستور كار قرار گرفته است.